www.waresclasses.blogfa.com
اعتبار برهان صدیقین با تقریر علامه طباطبایی و میزان دلالت آن
اعتبار برهان صدیقین علامه طباطبایی (ره) و میزان دلالت آن
(چاپ شده در مجلهی نسیم خرد، دوفصلنامهی علمی تخصصی فلسفهی اسلامی)
چکیده
برهان صدیقین استدلالی است برای اثبات وجود خداوند که بدون استعانت از آیات خلقی و تنها با تکیه بر حقیقت وجود به نتیجه میرسد. یکی از تقریرهای بدیع برهان صدیقین، تقریر علامه طباطبایی (ره) است که بدون تکیه بر اصول فلسفی، اثبات میکند که گزارهی «خدا هست» یک گزارهی بدیهی است. اشکالاتی از سوی اهل نظر بر این برهان گرفته شده است که هیچکدام وارد نیست. به نظر نگارنده تنها ضعف این برهان این است که تنها بر بداهت وجود نامتعین واجب تعالی دلالت میکند و از اثبات وحدت و بساطت و سایر صفات کمالیاش عاجز است. روش تحقیق در این مقاله، عقلی توصیفی و تحلیلی است.
کلیدواژهها
علامه طباطبایی، برهان صدیقین، بداهت وجود خدا
مقدمه
یکی از دغدغههای نظری فیلسوفان اسلامی این بوده است که وجود خداوند متعال را بدون تکیه بر آیات خلقی اثبات کنند. بعد از اینکه براهینی با این ویژگی از سوی برخی از بزرگان فلسفهی اسلامی اقامه شد، در مرحلهی بعد، دغدغهی سهلالوصول کردن این برهان و بیان ساده و بدون تکیه بر اصول پیچیدهی فلسفی، شکل گرفت. برهان صدیقین علامه طباطبایی تلاشی است شایسته در راستای تحقق بخشیدن به این دغدغه که به نظر نگارنده، این فیلسوف بزرگ بهخوبی توانسته است از عهدهی این رسالت فلسفی برآید.
دربارهی اصل اعتبار برهان علامه و نیز میزان دلالت آن، نظرهای مختلفی از سوی صاحبنظران مطرح شده است که بررسی آنها هدف تحریر این مقاله بوده است.
تقریرهای متنوع از برهان صدیقین بر اثبات وجود خدا
این برهان دارای امتیازاتی است که آن را در زمره راسخ ترین براهین قرار می دهد؛ چراکه:
1. برهان صدیقین عالی ترین درجه جزم و یقین را افاده می کند.
2 . این برهان شریفترین راه خداشناسی است، زیرا که با تکیه بر حقیقت وجود به واجب متعال راه می یابد، در حالی که در سایر براهین خداشناسی مخلوقات واسطه در اثبات هستند و آنها آمیخته به عدم و نقص می باشند.
3. بسیط ترین و ساده ترین برهان است و بنا بر تقریری که ملاصدرا ارائه می دهد این برهان نیازمند به ابطال دور و تسلسل نیست.
4. استفاده از امکان وجودی که مقتضای بساطت و اصالت وجود است؛ برخلاف روش حکمت مشاء که در آن از امکان ذاتی ماهوی استفاده می شود.
5. برهان صدیقین به تنهایی برای شناخت ذات حق، توحید ذات، شناخت صفات حق، توحید صفات، شناخت افعال حق و توحید افعال کافی است، بر خلاف براهین دیگر.
تقریر علامه طباطبایی از برهان صدیقین بر اثبات وجود خدا
.:: تقریر علامه طباطبایی از برهان صدیقین ::.
مقدمه: یكی از فیلسوفان صدرایی عصر ما كه به اعتقاد نگارنده توانسته در ایجاد یا امتداد فلسفه فرا صدرایی و یا به تعبیری نوصدرایی نقش موثر و سازنده داشته باشد، علامه طباطبایی رحمتالله است. ایشان با تقریر متفاوتشان از برهان صدیقین و با مطالبی دیگر كه تفصیل آن در متن مقاله ذكر شده است، درصدد ایجاد نظام هستی شناختی جدید با پارادایمی متفاوت بودهاند، یا لااقل چنین استفادهای را میتوان از مطالب ایشان برداشت نمود؛ پارادایمی كه متكی بر وجود و ماهیت و دیگر اصطلاحات فلسفی نبوده و توانسته بدون استمداد از این اصطلاحات فلسفی به نوعی هم به اثبات خدا بپردازد و هم فلسفهای ارائه دهد كه وفق بین حكمت اسلامی و بین كتاب و سنت را تقویت نماید و مهمتر از اینها اینكه توانسته شروعی تازه برای حكمت اسلامی بنیان نهد.
تقریر ملا صدرا از برهان صدیقین بر اثبات وجود خدا
برهان وجودی ملاصدرا
;مقدمات:
۱ اصالت وجود؛ یعنی آن چه که تحقق و اصالت دارد، حقیقت وجود است، نه ماهیت. ماهیات موجودات بالعرض و مجازی هستند.
۲ وحدت وجود؛ به این معنا که حقیقتِ وجود کثرت بردار نیست و وجود یک واقعیت است، امّا دارای مراتبی مثل نور است که شدت و ضعف دارد، اما همهاش نور است.
۳ حقیقت وجود عدم بردار نیست. موجود از آن جهت که موجود است، دیگر معدوم نیست و معدوم نمیشود.
۴ حقیقت وجود مساوی با کمال است و هیچ نقصی در حقیقت وجود نیست و اگر در مواردی نقصی پندارمی شود، از عدم ناشی میشود، مثلاً بیماری در انسان ناشی از عدم است و این نقص مربوط به وجود از آن جهت که وجود است، نیست. انسان چون سالم نیست، بیمار و نقص است و سالم نبودن عدمی است.
- نتیجه
حقیقت هستی موجود و عدم بر آن محال است و این حقیقت وجود مشروط به هیچ شرطی نیست، چون که هستی است، موجود است و هیچ علت و ملاکی نمیخواهد. خدا که مصداق تمام هستی و عین وجود است، موجود است و هیچ دلیل و علتی بر وجودش نمیخواهد. بنابراین احتیاج به علت یا عللی نیست و دور و تسلسل لازم نمیآید. یعنی حقیقت هستی در ذات خود مساوی است با ذات خدا.
---------------------------
به نقل از:
بررسی برهان صدیقین با تقریر علامه طباطبایی بر اثبات وجود خدا
در تقریر مرحوم «علامه طباطبایی» از برهان صدیقین، هیچ نوع مقدمه فلسفیای به کار نرفته است. به عبارت دیگر، هنگامی که فیلسوف الهی وارد بحث اثبات خدا میشود، میتواند بدون گذراندن هیچ مسئله فلسفی، واجب بالذات را اثبات کند.
چکیده
یکی از برهانهایی که بر اثبات واجب تعالی اقامه شده، برهان صدیقین است. در این برهان، از مخلوقات و ویژگیهای آنها برای اثبات خداوند استفاده نشده، بلکه از خود هستی و وجود، بر وجود خداوند استدلال شده است. در تقریری که «صدرالمتألهین» از برهان صدیقین ارائه داده، از چندین مقدمه فلسفی استفاده کرده است، ولی در تقریر مرحوم «علامه طباطبایی» از آن برهان، هیچ نوع مقدمه فلسفیای به کار نرفته است. به عبارت دیگر، هنگامی که فیلسوف الهی وارد بحث اثبات خدا میشود، میتواند بدون گذراندن هیچ مسئله فلسفی، واجب بالذات را اثبات کند. هدف این مقاله، نقد و تحلیل تقریر مرحوم علامه طباطبایی از برهان صدیقین و ارائه تقریری نوین از آن برهان است.
تقریر علامه طباطبایی از برهان صدیقین در اثبات وجود خدا
عسکرى سليمانى اميرى
حسن عبدی *
پرسش اصلي اين پژوهش آن است كه تقرير علامه طباطبايي از برهان صديقين چيست و او چگونه وجود واجب تعالي را اثبات ميكند؟ نويسنده تلاش كرده ابتدا با اشاره به راههاي رسيدن به خدا، تعريفي اجمالي از برهان صديقين ارائه دهد. سپس با تمركز بر تقرير علامه طباطبايي از اين برهان، آن را تبيين كند و نقاط قوت آن را بر شمارد. در پايان نيز برخي از انتقادهايي كه ممكن است بر اين برهان وارد گردد و پاسخ آنها ذكر شده است. روش تحقيق در اين پژوهش، تحليلي ـ عقلي است. بر پايه اين روش، همة مقدماتي كه در شكلگيري تقرير علامه طباطبايي نقش داشتهاند ـ خواه مقدّمات نمايان و خواه مقدّمات پنهان ـ به صورت صريح ذكر ميشود.
دلایلی علمی و عقلی در باب وجود خدا
آیا تابه حال به این سؤال اندیشیده اید؟
آیا خدا وجود دارد؟
بدیهی است که مسئلۀ وجود یا عدم وجود خدا، یکی از مهم ترین، پُرچالش ترین و سرنوشت سازترین مباحث قرون متمادی بوده است؛ زیرا،
حقیقت یا کذب
درستی یا نادرستی
ارزشمندی یا بی ارزشی
معناداری و بی معنی بودنِ
بسیاری از چیزها، به طورقابل توجهی تحت تأثیر دیدگاه وجود یا عدم وجود خدا قرار می گیرد.
به همین دلیل است که دیدگاه کلّی خداباوران و خداناباوران، دو مسیر کاملاً متفاوت را طی می نماید.
در این جا برآنیم تا وجود خدا را از دیدگاه عقل و علم اثبات نماییم.
چند نکته در اثبات وجود خدا
اما قبل از شروع به این نکته توجه کنید. وقتی در مورد امکان وجود خدا صحبت می کنیم، کتب آسمانی می گویند افرادی وجود دارند که شواهد محکمی برای اثبات وجود خدا دیده اند اما حقیقت خدا را انکار کرده اند. از سوی دیگر او به کسانی که می خواهند بدانند آیا خدایی وجود دارد، می گوید “اگر مرا جستجو کنید خواهید یافت؛ وقتی که مرا با تمام قلبتان جستجو کنید مرا پیدا می کنید.” قبل از پرداختن به حقایقی در مورد وجود خدا از خودتان بپرسید، اگر خدا وجود داشته باشد، آیا می خواهم او را بشناسم؟ در اینجا چند دلیل برای اثبات وجود خداوند ارائه شده است…
پرداختن به سوالاتی پیچیده
دونالد هنری پورتر Donald Henry Porter
فیزیک دان و ریاضی دان
فارغ التحصیل از کالج ماریون دکتر در فلسفه از دانشگاه ایندیانا و مدرس سابق دانشگاه ایندیانا بوده است استاد فیزیک و ریاضیات در کالج ماریون متخصص تبدیل های تماسی تغیرات اشکال محدود به دو بعد و پیوستگی مطلق
اگر شخصی بخواهد وجود خدا را ثابت کند همانگونه ثابت کند که قضیه فیثاغورث را در هندسه ثابت می کند به عقیده من چنین اعتقادی به خدا اجباری خواهد بود.از طرف دیگر باید توجه داشت که علوم پر از قوانین اصولی هستند که هنوز ثابت و محرز نشده است.با وجود این که ثابت نشدن این قواعد و قوانین مانع از آن نیست که در صورت لازم از آنها استفاده شود ولی مسلم است که از این اصول که فهم پدیده های طبیعی نتایج مسلم نمی دهند نمی توان در فهم معانی ما بعد الطبیعه استفاده کرد.
تعریف نیروی آفرینش انشتین
مارلین بوکس کریدر
فیزیولوژیست دارای رتبه M.SC. و دکتری فلسفه از دانشگاه مریلند دانشمند فیزیولوژیست در بخش حفاظت محیط زیست ایلات متحده و توسعه مرکز تفریحات ماساچوست.استاد زیست شناسی در کالج نازارن شرقی عضو انجمن زیست شناسان آمریکا متخصص در سوخت و ساز و جریان خون
من هم به عنوان یک فرد معمولی و هم به عنوان فردی که دائما با مطالعات علمی سروکار دارد در وجود خدا ابدا شکی ندارم مسلما خدا وجود دارد اما وجود او را روش های آزمایشگاهی نمی تواند ثابت کند تجذیه و تحلیل خدا با این روش ها امکان ندارد.
برهان صدیقین بر اثبات حق تعالی
برهان صدیقین
زیر نظر استاد محترم : اقای دکتر شاهرودی
گرد اورنده :سمیه محمدی
بهار87
فهرست مطالب
طرح مسئله
مقدمه
برهان صدیقین ازدیدگاه ابن سینا
برهان صدیقین از دیدگاه شیخ اشراق
برهان صدیقین ازدیدگاه ملا صدرا
برهان صدیقین از دبدگاهحکیم سبزواری
برهان صدیقین به بیان علامه
نتیجه گیری ونقد نظرها
نقد نظر ابن سینا
نقد نظر ملاصدرا
نقد نظر شیخ اشراق
بیان اشکال بربرهان علامه
پاسخ اشکال
نتیجه نهایی
تاملی بر برهان صدیقین به تقریر علامه طباطبایی (برای اثبات وجود خدا)
تأملّى در برهان صدیقین به تقریر علامه طباطبایى
چکیده: علاّ مه سید محمدحسین طباطبایى در حاشیه اسفار, تقریرى از برهان صدیقین ارائه داده است که معمولاً ادعا مى شود این تقریر علامه, استدلال جدیدى است که وجود خداوند را بدون به کارگیرى اصول فلسفى به اثبات مى رساند, و از این رو مى توان آن را مصداق کامل (برهان صدیقین) دانست. در این نوشتار نشان مى دهیم که برهان علامه طباطبایى گرچه تقریرى جدید و ابداعى است, امّا با اشکالات قابل توجهى روبرو است, به گونه اى که براى بر طرف کردن آنها, به ناچار باید دست کم سه پیش فرض فلسفى را پذیرفت و بدان اذعان نمود. بر این اساس, به هیچ روى نمى توان برهان علامه را بى نیاز از اصول فلسفى دانست, و مهم تر این که برخى از آن پیش فرض ها کاملاً مناقشه آمیز هستند.
تاملی بر برهان علیت
جواب:
اينكه گفته شده است هر چيز و هر كسى خالق و علت پديد آورندهاى دارد صحيح است ولى بايد ملاحظه و دقت كرد كه آيا اين قاعده بدون ملاك است يا با ملاك؟ و از سوى ديگر آيا خداوند متعال اين ملاك را دارد تا شامل اين قاعده گردد يا خير؟
اولاً اين قاعده كه هر موجود و معلولى عليت مىخواهد با ملاك است نه بدون ملاك چنانكه حكماء اسلامى بابى را در اين خصوص مطرح ساخته و آن را به «ملاك احتياج به علت» معنون ساختهاند. تحليل اين مسأله بطور فشرده آن است كه: اگر موضوع اصل عليت موجود بطور مطلق باشد معنايش اين است كه موجود از آن جهت كه موجود است نياز به علت دارد و لازمهاش اين است كه هر موجودى نيازمند به علت باشد. ولى چنين مطلبى نه تنها بديهى نيست بلكه دليلى هم ندارد و بالاتر آنكه برهان بر خلاف آن داريم. زيرا براهينى كه وجود خداى متعال را اثبات مىكنند بيانگر اين مطلب هستند كه موجود بى نياز از علت هم وجود دارد بنابراين موضوع اين قاعده كه هر موجودى نيازمند به علت است، مقيّد است نه مطلق. امّا قيد اين موضوع چيست؟
حكماء اسلامى معتقدند كه قيد موضوع قضيه مزبور «ممكن» است.
بررسی اثبات پذیری یا اثبات ناپذیری وجود خدا
در پاسخ به پرسش مذکور به چند نکته اشاره مي شود:
« به طور کلي راه هاي انسان به خداشناسي سه نوع است:
الف. راه دل يا راه فطرت
ب. راه حس و علم يا راه طبيعت
ج. راه عقل يا راه استدلال و فلسفه.»(اصول فلسفه و رئاليسم، ج5، ص68- استاد علامه طباطبائي و شهيد مطهري)
اثبات خداوند بدون ذکر مثال و از غیر برهان نظم
براي اثبات وجود خدا و خداشناسي ادله اي فراوان وجود دارد که برخي از آنها براساس فطرت تبيين شده است و برخي از آنها ريشه عقلي و استدلالي دارد، آنچه در اين پاسخ بدان اشاره مي شود يک دليل فطري و برخي ادله عقلي است.
براهین اثبات وجود خدا
با سلام سوال من درباره توحيد هست. در كتابهاي دبيرستان براي اثبات وجود خداوند از برهان نظم و برهان عليت استفاده شده. ولي من در جايي خوندم كه اين برهانها به اندازه كافي رسا نيستند.آيا همينطوره؟ و اينكه در قرآن وجود خداوند اثبات نشده بلكه بديهي فرض شده و فقط به اون تذكر داده شده.آيا اينطوره؟ اگه باشه كه از نظر من هم كاملا منطقيه. چون خود قران قراره پيام خدا باشه.وقتي پيامش هست چطور ميشه خودش نباشه كه حالا اثبات بخواد! خوب حالا ما در قرآن راجع به صفات و ويژگيهاي خداوند هم ميخونيم. آيا صفات خداوند مثل عدالت، علم، قدرت و... در فلسفه اسلامي با استدلال اثبات ميشن؟ يا اينكه اونها رو بديهي در نظر ميگيريم؟ در قران چطور ؟
جاودانگی روح و اثبات خدا
1. بررسی استدلال فوق الذکر در کتاب مذکور وقتی میسّر است که متن آن استدلال یا لااقلّ لمضمون آن برای ما ارسال شده باشد. لذا مطالبی که در ذیل خواهد آمد در تأیید یا ردّ مطالب کتاب مذکور نیست.
اثبات وجود خدا در علم کلام ، فلسفه و عرفان
شناخت خداوند مبتني بر تصور صحيح از او است. خداي متعال متن وجود و حيات و قدرت ساري و جاري در تمام هستي است. هيچ ذره اي در جهان هستي نيست كه در باطن و ظاهر آن خداي متعال با وجود، حيات و قدرت و علم و ساير صفات خويش حضور و ظهور نداشته باشد. تمامي پديده هاي جهان، ظهور صفات خداوندي هستند و شما مي توانيد از پس هر پديده و صفت كمالي كه در هستي مشاهده مي كنيد، ذات وجود و خداي متعال را مشاهده نماييد، خداوند، يعني منبع وجود، حيات، علم، قدرت و ساير كمالاتي كه در طبيعت و تمام هستي ظهور و نمود دارد. رسيدن به شناخت عميق و عرفاني خداوند مستلزم تلاش فراوان و گذر از مراحل و مراتب خداشناسي است كه درادامه بدان اشاره خواهيم نمود.
نارسایی علم ریاضی در اثبات وجود خدا
بعضی از دانشمندان کوشیده اند تا با استفاده از علم ریاضی به اثبات وجود خداوند بپردازند در حالیکه علم ریاضی محدود به دایره ی اعداد و ارقام است و ظرفیت و رسایی لازم برای اثبات خداوند را نمی توان از آن توقع داشت.
موضوع علم رياضی كم منفصل و اعداد است وعلم ریاضی چیزی را اثبات می کند که از مقوله کم منفصل باشد و حال انکه موضوع دین ، خدا محوری است و خدا داخل در مقوله کم منفصل نیست لذا با مستقیما علم ریاضی نمی تواند خدا را و دین را اثبات کند . ولیکن خدا و دین را می توان با دلایل عقلی فلسفی اثبات کرد چنانچه در علم فلسفه بدان پرداخته شده است .
براهین بر اثبات وجود خدا به نحو اجمال چنین است
راه های بشر برای خدا شناسی
راههاى پيش روى بشر براى خداشناسى، سه قسم است:
الف. راه دل يا فطرت؛ يعنى، هر انسانى به مقتضاى آفرينش و ساختمان اصلى روح خود، خدا را مىشناسد؛ بدون اينكه نياز به اكتساب و تحصيل علوم مقدماتى داشته باشد. منظور از فطرت، عقل نيست؛ بلكه مقصود، «دل» است.
عارفان از آنجا كه به نيروى عشق فطرى ايمان و عقيده دارند، در تقويت اين نيرو مىكوشند. اگر بخواهيم بدانيم آيا چنين احساسى در آدمى هست يا خير؟
بررسی اشکال هیوم بر برهان نظم
هيوم اشکالاتي را بر برهان نظم وارد ساخته که برخي از آنها وارد نبوده و توسط محققان پاسخ داده شده است . برخي از آنها نيز با استفاده حد اکثري از اين برهان چالش مي کند ، اما اصل برهان را هرگز نمي تواند مخدوش سازد. براي آگاهي بيشتر شما اشکالات هيوم و نقد آنها را از کتاب براهين اثبات وجود خدا در نقدي بر شبهات جان هاپرز نگاشته حميدرضا شاکرين تقديم مي داريم:
هيوم در كتاب خود «محاورات پيرامون دين طبيعى» در گفتگويى بين كلئانتس(41) (مدافع فرضى برهان نظم) و فيلون(42) (ناقد) بر آن مىشود كه اين برهان مبتنى بر نوعى قياس بين مصنوعات بشرى و پديدههاى طبيعى است. وى سپس به بيان اشكالات وارد بر اين انگاره و نتايج حاصل از آن مىپردازد:
قوانین فیزیک و اثبات وجود خدا
سوال:
برخی فیزیکدانها گفته اند: « جهان بر اساس قوانین فیزیک کار می کند؛ لذا بود و نبود خدا دخالتی در کار جهان ندارد.» چه پاسخی به این گونه فیزیکدانها می توان داد؟
جواب:
تعدادی از فیزیکدانها، پاسخ این شبهه را داده اند.
مارگنو (Margenau) گفته است:«اكنون اين سؤال مطرح ميشود كه منشأ قوانين طبيعت چيست؟ و من تنها جواب قانع كنندهاي كه مييابم اين است كه آن ها به وسيله خدا خلق شدهاند و خدا قادر و عالم مطلق است.» و نيز ميگويد: «خدا هم جهان فيزيكي و هم قوانين حاكم بر آن را خلق كرد.»